Patates Yetiştiriciliği 2. Bölüm

3. PATATESİN MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ

3.1 Kök

 Toprağa dikimi yapılan tohumluk patates yumrularının üzerinde oluşan sürgünler eğer yukarı doğru gelişirse sapı, aşağıya doğru gelişse de kökleri oluşturmaktadır. Genel olarak bakıldığında patates saçak köklü bir bitkidir. Kökler yana doğru genelde 60-80 cm çaplı bir daire alanı içinde gelişim gösterir. Patatesin kökleri 1-1.5 metre derinliğe inebilmektedir. Köklerin çoğunluğu hatta `-70’e yakını toprağın 30-50 cm derinliğinde bulunmaktadır. 

(Fotoğraf 3 : Patatesin saçak kök yapısı)

3.2 Stolon

 Patates yumrularının toprağa dikimi yapıldıktan sonra, yumruların üzerinde sürgünler oluşmaktadır. Toprak üzerine çıkan sürgünler gövde olarak bilinirken, toprağın altında kalan, toprak yüzeyine paralel olarak yayılan ve üzerinde pulcuklar bulunan beyaz renkli sürgünler stolon veya göbek bağı olarak bilinmektedir.
Stolonların boyu 5-20 cm arasında değişmektedir. Stolonlar patates yumrusunu gövdeye bağlamaktadır. Eğer stolonlar toprak yüzeyine çıkacak olursa yeşil bir renk alır ve dal gibi sürgün verirler. Yeni patates yumruları stolonların uçlarının şişmesiyle oluşmaktadır. Yumrular stolonların aracılık yapması sayesinde beslenip gelişmektedirler. Stolonların sayısının artması demek yumru sayısının artması anlamına gelmektedir. Stolon ya da yumru sayısının çok fazla olması her zaman olumlu bir sonuç demek değildir, eğer yumruların sayısı aşırı fazla olursa, yumrular istenen düzeyde büyüyüp, irileşemez ve genellikle küçük yumrular oluşur.

3.3 Yumru

 Patates yumruları botanik olarak gövde karakterindedir. Patatesin yenilebilen kısmı olan yumru şekil bakımından kolaylıkla değişiklik gösterebilmektedir. Yumrunun şekline genetik özelliklerin etkisi büyüktür. Gentik özelliklere ek olarak çevresel özellikler mesela iklim, toprak ve beslenme koşulları da yumrunun şeklinde etkilidir. Örneğin yumrular kumlu topraklarda yuvarlak, killi topraklarda uzun-oval, taşlı topraklarda ise şekilsiz oluşmaktadır.
 Yumruların ağırlığı 5 gramdan 500 grama kadar değişiklik gösterebilir. Genel olarak yumru ağırlığının 100-200 gram arası olması istenilmektedir. Bunun nedeni çok büyük yumruların içleri boş ve tatları iyi olmamaktadır. Tüketiciler de daha küçük yumruları tercih etmektedir. Ancak çok küçük yumrular işleme zorluğu ve kabuk kaybının çok olması sebebiyle tercih edilmemektedir.
 Yumruların dış rengi; açık sarı, sarı, kahverengi, mor, kırmızı veya mavi olabilir. Renk oluşumu çeşit özeliği, toprak yapısı ve sıcaklığa göre değişiklik göstermektedir. Yumrunun iç rengi yani etli kısmı ise beyaz, kirli beyaz, açık sarı, sarı ve koyu sarı olabilir. Besin içeriği patatesin et rengine göre aslında patates çeşidine göre farklılık göstermektedir. Eğer beyaz etliyse nişastası, sarı renkliyse protein oranın yüksek olduğu anlamına gelir. Üretimi ve tüketimi de patatesin iç rengine göre yani aslında çeşidine göre farklılık göstermektedir. Ülkemizde üretilen patateslerin ¾’ü sarı etli, ¼’ü ise beyaz etli patatestir.

3.4  Gövde

 Dikilen patates yumrularının oluşturduğu sürgünler gövdeyi oluşturmaktadır. Ne kadar çok sürgün olursa o kadar çok gövde oluşmaktadır.  Birden fazla sürgün oluşturan patates bitkisine patates ocağı denilmektedir. Bitki boyu 50-100 cm arasında değişiklik göstermektedir. Patateste gövde otsu yapıdadır ve gövdenin içi özle doludur. Dip kısımlarında ise gövdenin içi boştur. Ek olarak gövde üzeri tüylüdür.
Ana gövdenin üzerinde yan dallar bulunmaktadır. Yan dallar bitkinin alt kısımlarından ve yaprak koltuklarından çıkmaktadır. Dallanma türlere göre farklılık göstermektedir.

(Fotoğraf 4: Patatesin gövdesi)

3.5 Yapraklar

Patates yaprakları bileşik yaprak şeklindedir. Yaprak sapı üzerinde 3-13 adet yaprakçıktan oluşan bileşik yapraklar bulunur. Yaprakçıklar yaprak sapının iki tarafında sıralanmışlardır. Asıl yaprakçıkların yanında daha küçük yaprakçıklara da rastlanmaktadır. Bunlar “Sekonder” veya “tersiyer” yaprakçıklar olarak adlandırılırlar. Yaprak sapı üzerindeki uç yaprakçık tektir. Bazı yaprakların yaprak ayası düz, bazılarında ise pürüzlüdür. Yaprak şekli oval uzun yuvarlak oval veya uzun oval olabilir. Yaprak rengi açık yeşilden çok koyu yeşile kadar renk değişimi gösterir.

(Fotoğraf 5: Patates yaprakları)

3.6 Çiçekler

 Patatesin ana gövdesi ya da yan dallar bir çiçek demeti yani salkım ile biter. Bu salkımlarda genelde 2-3 tane çiçek bulunmaktadır. Her bir çiçekte beş tane çanak yaprak birleşerek “Kaliks” yapısını oluşturur. Taç yapraklar beşli ve huni şeklindedir ve taç yapraklar birleşerek “korola” tüpünü oluşturur. Taç yapraklar beyaz, beyaz sarı veya erguvani renktedir ve çanak yaprakların ortasında bulunurlar. Erkek organlar beş tanedir ve koni şeklinde bir araya toplanmışlardır. Erkek organların dip kısmında iki gözlü yumurtalığa sahip olan dişi organ bulunur. Patates üzerinde oluşan çiçek tomurcuklarının hepsi her zaman açmayabilir. Vejetatif büyümesi için teşvik arttıkça açmayan çiçek oranı da artar. Kültür patatesleri aslında kendi kendini dölleyebilir. Bazen de ’ye varan yabancı döllenme görülebilir. Yabancı döllenmenin çoğunlukla nedeni dişi organların erkek organlardan daha önce olgunlaşmasıdır.

(Fotoğraf 6: Patates çiçek yapısı)

3.7 Meyve

Göve üzerindeki çiçeklerin döllenmesiyle birlikte fındık büyüklüğünde yuvarlak etli ve minik bir domatese benzeyen meyveler oluşmaktadır. Meyveler çeşidine göre farklı renklerde olmaktadır. Hasat olgunluğuna gelmiş patates meyvelerinde çoğunlukla 150-200 tane tohum bulunmaktadır.

(Fotoğraf 7: Patates meyvesi)

Yazar: İkbal KARATAŞ